Trước bối cảnh cung vượt xa cầu, Trung Quốc đã thực hiện một bước ngoặt trong kế hoạch phát triển công nghiệp giai đoạn mới khi quyết định loại xe điện khỏi danh sách các ngành ưu tiên. Quyết định này đánh dấu sự thay đổi chiến lược rõ rệt, phản ánh thách thức và xu hướng mới trong nền kinh tế lớn nhất châu Á. Bài viết này sẽ phân tích sâu sắc nguyên nhân, tác động và định hướng tương lai của ngành xe điện trong bối cảnh chính sách mới.
Tổng quan về sự thay đổi trong kế hoạch phát triển công nghiệp của Trung Quốc
Trong bản kế hoạch phát triển công nghiệp cho giai đoạn 2026–2030 vừa được công bố, Trung Quốc gây chú ý khi không còn đưa ngành xe điện vào nhóm lĩnh vực ưu tiên. Sự thay đổi này không chỉ là dấu hiệu cho thấy thị trường xe điện nội địa đang đứng trước ngưỡng bão hòa mà còn là bước đi nhằm tái cấu trúc lại chuỗi giá trị sản xuất và tập trung nguồn lực vào các ngành công nghệ cao có lợi thế cạnh tranh hơn. Chính sách mới phản ánh quan điểm dài hạn về phát triển kinh tế bền vững và tránh đầu tư tràn lan vào những lĩnh vực đã dư thừa công suất.
Kế hoạch phát triển giai đoạn 2026–2030 và sự vắng mặt của xe điện
Kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội 5 năm lần thứ 15 của Trung Quốc đánh dấu bước chuyển trọng tâm khi xe điện không còn nằm trong nhóm ngành ưu tiên hỗ trợ. Điều này đồng nghĩa với việc các chính sách hỗ trợ kỹ thuật, tài chính dành cho ngành xe điện sẽ được điều chỉnh hoặc giảm thiểu để nhường chỗ cho các lĩnh vực khác được đánh giá là có tiềm năng tăng trưởng lớn hơn. Sự vắng mặt này phản ánh nhận định của giới chức về trạng thái bão hòa và tình trạng dư thừa cung trong ngành xe điện hiện nay.
Nguyên nhân dẫn đến việc loại bỏ xe điện khỏi danh sách ưu tiên
Nguyên nhân chủ yếu đến từ tình trạng cung vượt xa cầu khiến thị trường xe điện Trung Quốc trở nên quá tải với hàng loạt nhà sản xuất tranh giành thị phần khốc liệt. Thêm vào đó, áp lực cạnh tranh quốc tế gia tăng cùng với những khó khăn về xuất khẩu do căng thẳng thương mại đã làm giảm sức hấp dẫn của ngành này đối với các nhà đầu tư và nhà hoạch định chính sách. Việc tái phân bổ nguồn lực nhằm tập trung vào các công nghệ mới mẻ hơn như năng lượng hydro hay công nghệ lượng tử cũng là lý do then chốt khiến xe điện bị loại khỏi nhóm ưu tiên.
Tác động ngắn hạn và dài hạn đối với ngành xe điện Trung Quốc
Về ngắn hạn, quyết định này có thể tạo ra áp lực điều chỉnh mạnh mẽ lên các doanh nghiệp sản xuất xe điện với việc giảm bớt hỗ trợ, buộc họ phải nâng cao năng lực cạnh tranh hoặc thu hẹp quy mô hoạt động. Về dài hạn, đây có thể là bước đi cần thiết giúp ngành tái cấu trúc, tập trung vào những sản phẩm chất lượng hơn thay vì chạy theo số lượng, đồng thời thúc đẩy đổi mới sáng tạo để giữ vững vị trí dẫn đầu trên thị trường toàn cầu. Thay đổi chiến lược cũng mở ra cơ hội cho các lĩnh vực công nghệ tiên tiến khác đóng góp vào sự phát triển kinh tế bền vững.
Tình trạng cung vượt cầu khiến Trung Quốc thay đổi chiến lược phát triển ngành xe điện
Lịch sử và vai trò chiến lược của ngành xe điện tại Trung Quốc
Trước khi bị loại khỏi danh sách ưu tiên, ngành xe điện từng được xem là một trong những trụ cột trọng yếu của chiến lược phát triển công nghiệp quốc gia. Trong nhiều kế hoạch 5 năm trước đây, lĩnh vực này luôn nhận được sự ưu ái đặc biệt từ chính phủ thông qua các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ nhằm kích thích sản xuất và tiêu thụ. Những nỗ lực này đã giúp Trung Quốc trở thành thị trường xe điện lớn nhất thế giới với mạng lưới sản xuất đa dạng và quy mô tiêu thụ nội địa khổng lồ.
Vị thế ngành xe điện trong các kế hoạch 5 năm trước đây
Trong các kế hoạch phát triển kinh tế xã hội giai đoạn trước, xe điện luôn được xếp trong nhóm các ngành công nghệ cao ưu tiên phát triển nhằm thúc đẩy chuyển đổi năng lượng xanh và bảo vệ môi trường. Chính phủ đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu, phát triển pin lithium-ion cùng cơ sở hạ tầng như trạm sạc để nâng cao khả năng đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng. Vị trí chiến lược này đã góp phần hình thành một hệ sinh thái sản xuất đầy đủ từ linh kiện đến hoàn thiện ô tô.
Chính sách hỗ trợ và kết quả đạt được trong sản xuất, tiêu thụ xe điện
Các chính sách hỗ trợ bao gồm ưu đãi thuế, trợ giá mua xe cùng quy định bắt buộc giảm khí thải đã tạo động lực lớn thúc đẩy sự tăng trưởng nhanh chóng về cả sản lượng và doanh số bán hàng của xe điện tại thị trường nội địa. Kết quả là hàng triệu chiếc xe chạy bằng năng lượng sạch được tiêu thụ mỗi năm, giúp Trung Quốc chiếm lĩnh vị trí số một toàn cầu về cả sản xuất lẫn tiêu thụ xe điện. Các hãng ô tô nội địa và quốc tế đều tận dụng hiệu quả những ưu đãi để mở rộng dòng sản phẩm thân thiện môi trường.
Các địa phương nổi lên thành trung tâm sản xuất xe điện
Nhiều tỉnh thành như Thâm Quyến, Thượng Hải hay Trùng Khánh đã nổi lên như những trung tâm sản xuất chính của ngành xe điện nhờ quy hoạch bài bản và thu hút đầu tư nước ngoài cũng như nội địa. Những khu công nghiệp chuyên biệt cùng hệ thống cung ứng linh kiện đồng bộ giúp các nhà sản xuất nâng cao hiệu suất và giảm chi phí sản xuất đáng kể. Đồng thời, các địa phương này cũng hưởng lợi từ việc tạo ra hàng chục nghìn việc làm chất lượng cao liên quan đến nghiên cứu thiết kế và chế tạo linh kiện cho ô tô xanh.
Tình trạng cung vượt cầu và những hệ lụy trong ngành xe điện
Sự bùng nổ quá nhanh của ngành xe điện đã kéo theo hệ quả nghiêm trọng: cung vượt xa cầu dẫn đến dư thừa công suất nghiêm trọng trên toàn quốc. Tình trạng này không chỉ làm suy giảm lợi nhuận của doanh nghiệp mà còn đặt ra áp lực cạnh tranh khốc liệt giữa hàng loạt thương hiệu với nhau nhằm giành giật thị phần trên một miếng bánh không còn mở rộng nhanh như trước kia. Hệ quả kéo dài là áp lực giảm giá trên thị trường nội địa ngày càng tăng và những khó khăn chồng chất khi tiếp cận thị trường quốc tế do căng thẳng thương mại ngày càng phức tạp.
Dư thừa công suất và cạnh tranh khốc liệt giữa các thương hiệu
Nhiều nhà máy sản xuất xe điện chạy hết công suất nhưng lại gặp phải tình trạng tồn kho lớn do sức mua không đạt kỳ vọng ban đầu. Điều này khiến cho cuộc đua giữa các thương hiệu không chỉ diễn ra trên sân khách mà còn kéo dài ở khía cạnh giá cả và chất lượng dịch vụ hậu mãi nhằm giữ chân khách hàng. Việc duy trì mức độ cạnh tranh cao trong bối cảnh dư cung càng khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn tài chính nghiêm trọng do chi phí vận hành không được bù đắp tương xứng.
Áp lực giảm phát kéo dài trên thị trường nội địa
Để kích thích nhu cầu tiêu dùng trong nước đang chững lại, nhiều nhà sản xuất buộc phải hạ giá bán hoặc tung ra các chương trình ưu đãi lớn, dẫn tới nguy cơ giảm phát dai dẳng trong ngành vận tải xanh vốn từng được kỳ vọng sẽ trở thành nguồn tăng trưởng chủ đạo cho nền kinh tế Trung Quốc. Áp lực giảm giá không chỉ ảnh hưởng đến lợi nhuận mà còn tiềm ẩn rủi ro về chất lượng sản phẩm khi nhiều đơn vị cố gắng tiết kiệm chi phí bằng cách giảm vật liệu hoặc quy trình kiểm soát.
Khó khăn trong xuất khẩu do căng thẳng thương mại với phương Tây
Ngoài khó khăn nội bộ, ngành xe điện Trung Quốc còn đối diện thử thách lớn từ môi trường thương mại quốc tế ngày càng phức tạp giữa Bắc Kinh với nhiều nước phương Tây. Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu linh kiện quan trọng hoặc đánh thuế bổ sung đã làm giảm sức cạnh tranh của sản phẩm Trung Quốc ở những thị trường truyền thống như châu Âu hay Bắc Mỹ. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp phải tìm kiếm giải pháp đa dạng hóa thị trường hoặc tái cơ cấu dây chuyền để phù hợp hơn với yêu cầu kỹ thuật nghiêm ngặt từ đối tác ngoại.
Chuyển hướng ưu tiên sang các lĩnh vực công nghệ mới của Trung Quốc
Nhận thấy những hạn chế và rủi ro tiềm ẩn từ việc đầu tư dàn trải vào ngành xe điện, Bắc Kinh đang đổi hướng tập trung nguồn lực sang một số lĩnh vực công nghệ trọng điểm có tính đột phá cao bao gồm công nghệ lượng tử, sinh học tổng hợp, năng lượng hydro cùng phản ứng tổng hợp hạt nhân. Những lĩnh vực này không chỉ đem lại lợi ích lâu dài về mặt khoa học mà còn hứa hẹn trở thành động lực thay thế cho các ngành truyền thống nhằm đảm bảo vị thế cạnh tranh trên bản đồ kinh tế toàn cầu.
Công nghệ lượng tử, sản xuất sinh học, năng lượng hydro và phản ứng tổng hợp hạt nhân
Trung Quốc đang đặt cược vào những lĩnh vực mang tính cách mạng như tính toán lượng tử – mở ra kỷ nguyên xử lý dữ liệu siêu tốc; sinh học tổng hợp – tạo ra vật liệu mới giúp cải thiện y tế và nông nghiệp; cũng như năng lượng hydro cùng phản ứng tổng hợp hạt nhân – những nguồn năng lượng sạch đầy tiềm năng thay thế nhiên liệu hóa thạch lâu nay gây ô nhiễm môi trường. Đây được xem là những trụ cột nền tảng cho chuyển đổi xanh và số hoá mà quốc gia cần khai thác tối đa để duy trì tốc độ tăng trưởng.
Lý do Bắc Kinh tập trung nguồn lực vào các ngành này
“Thực trạng cung vượt cầu tại nhiều lĩnh vực truyền thống như ô tô xanh đặt ra câu hỏi về hiệu quả đầu tư”, giới lãnh đạo nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lựa chọn đúng hướng đi dựa trên tiềm năng khoa học kỹ thuật cũng như tác động kinh tế xã hội lâu dài. Do đó Bắc Kinh ưu tiên tập trung vốn nhân lực và tài chính vào các lĩnh vực mang tính đổi mới sáng tạo cao giúp xây dựng nền tảng phát triển bền vững thay vì tiếp tục duy trì áp lực cạnh tranh gay gắt trong những ngành đã quá tải.
Tiềm năng và kỳ vọng từ các lĩnh vực ưu tiên mới
“Các lĩnh vực công nghệ mới hiện nay có thể trở thành đòn bẩy thúc đẩy chu kỳ tăng trưởng tiếp theo”, nhiều chuyên gia phân tích nhận định rằng nếu được đầu tư bài bản và có chiến lược phù hợp thì chúng không chỉ tạo thêm giá trị gia tăng cao mà còn đóng vai trò then chốt giúp Trung Quốc nâng cấp cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại hơn đồng thời cải thiện vị trí trên chuỗi cung ứng toàn cầu.
Chính sách kích thích tiêu dùng và điều chỉnh ngành ô tô truyền thống
“Ô tô truyền thống và bất động sản được xem là hai nhóm ngành cần tháo gỡ rào cản nhằm thúc đẩy sức mua nội địa”, chính phủ Trung Quốc đang điều chỉnh mạnh mẽ các chính sách nhằm phục hồi niềm tin tiêu dùng sau giai đoạn ảnh hưởng bởi đại dịch cũng như nỗ lực cân bằng giữa chuyển đổi sang phương tiện xanh với nhu cầu thực tiễn của người dân. Việc cải tổ chính sách này hướng tới mục tiêu tạo đà ổn định cho nền kinh tế đồng thời tăng khả năng hấp thụ sản phẩm ô tô truyền thống sau khi sự bùng nổ của dòng xe xanh gặp dấu hiệu chững lại.
